دون شک يکي از درسهاي اصلي دانشجويان رشته هاي مرتبط با تعليم و تربيت يا آموزش و پرروش طراحي برنامه آموزشي مي باشد. اهميت اين درس از آنجا ناشي مي شود که اولاً هيچ کار آموزشي و تربيتي بدون طراحي يا برنامه ريزي نمي باشد و در اين درس اصول و روشهاي اين کار آموزش داده مي شود و بالاخره از اين دانشجويان انتظار مي رود تا براي موفقيت در آينده کاري شان به اين مهارت دسترسي پيدا کنند. دوم اينکه اين درس کاربردي مي باشد و لازم است آموخته هاي ساير دروس در اين درس به کارگرفته شوند .به اين معني که کاربرد ساير دروس نيز به نوي در ايرن درس خود را نشان مي دهد .به همين خاطر به دانشجويان توصيه مي شود حتما قبل از اين درس دروسي مثل روانشناسي تربيتي، روشها و فنون تدريس و طراحي و کاربرد مواد آموزشي را مرور کنند.
جهت
اين مقاله مختصر با هدف آشنا کردن شما با اصرول علمي و مراحل طراحي برنامه آموزشي در برنامه هاي آموزشي طراحي شده است تا بتوانيد با کمک مطالب علمي و راهنماهاي عملي ارائه شده در ايرن جزوه، برنامه هاي آموزشي مرتبط با موضوعات آموزشي طراحي کنيد.
آموزش در مقايسه با آموزش و پرورش يا تعليم و تربيت دربردارنده فعاليتهاي رسمي تر منظم تر و مشخص تري است. براون و اتکينس (1991) آموزش را اينگونه تعريف کرده اند: “فراهم آوردن فرصتهايي براي اينکه دانش آموزان يادبگيرند”. اين فرصتها با هدفهاي مشخص طرحريزي مي شود و در اختيار يادگيرنده قرار مي گيرد.
نگرشهاي نوين در آموزش هرچند طرحريزي براي فرصتهاي آموزشي را مي پذيرند اما بر نقش فعال يادگيرنده و ايجاد فرصتهاي نزديک به زندگي واقعي مسئله مند و اصيل تأکيد مي کنند.
به طورکلي طراحي برنامه آموزشي را مي توان علم هنر و شيوه ايجاد برنامه هاي آموزشي يا تهيه آموزش دانست .اين تعريف بسيار کلي است .در تعريفي ديگر آمده است که طراحي برنامه آموزشي:
“فرايند پيش بيني روشها براساس اهداف در شرايط خاص است اشاره کرده است که به طورکلي در طراحي برنامه آموزشي فعاليتهايي از قبيل تعيين هدف تحليل آموزشي گزينش محتوا و رسانه ها و تعيين نظام ارزشيابي انجام مي شود. با اين حال فرايند طراحي آموزشي متأثر از عوامل مختلفي از قبيل ديدگاه و تجارب طراحي آموزشي ماهيت موضوع مخاطبان و نيازهاي آموزشي است.
هر موقعيت آموزشي يک موقعيت ارتباطي به شمار مي رود لذا لازم است مفهوم ارتباط را به درستي بشناسيم.
طراحي آموزش اثربخش درگرو طراحي بهينه پيامهاي آموزشي است .ارتباط عبارت است از “فرايند انتقال پيام از سوي فرستنده براي گيرنده مشروط بر آنکه در گيرنده پيام مشابهت معني با معني موردنظر فرستنده پيام ايجاد شود.
طراحي برنامه آموزشي يک فرايند است. فرايند طراحي آموزشي مجموعه اي از مراحل به هم پيوسته و وابسته را شامل مي شود .فرايند طراحي آموزشي تحت تأثير الگوي انتخاب شده براي طراحي آموزشي است .از آنجا که الگوهاي طراحي آموزشي از تنوع زيادي برخوردارند فرايند طراحي نيز متفاوت مي باشد.
ويژگيهاي اين فرايند :اين فرايند داراي آغاز و انجامي است .طراح بسته به هدف موردنظر مسير و شيوه خاصي را مي پيمايد. طراحي آموزشي براساس يک نياز آموزشي شکل مي گيرد .طراحي آموزشي مستم يک مجموعه تصميم گيري و انتخاب است .انتخابها بايد انديشيده و سنجيده انجام گيرند.
جهت
بسته به اينکه طراحي آموزشي در چه سطحي و با چه حجم و وسعتي انجام مي گيرد متفاوت است. طراحي آموزشي براين اساس به دو سطح خرد و کلان تقسيم مي شود.
در طراحي سطح کلان طراحي آموزشي مفهومي گسترده است که براي سطح وسيعي از مخاطبين به کار مي رود. براي مشال هنگامي که آموزش يک درس براي يک سال تحصيلي و براي کل کشور طراحي مي شود.
در اين گونه طراحي بر انتخاب و طراحي محتوا تأکيد بيشتري مي شود .در مقابل طراحي در سطح خرد در سطح محدودي صورت مي گيرد. حوزه کار طراحي در مقياس کوچکي است که اغلب شامل يک درس خاص در کلاس خاص است. در اينگونه طراحي بيشتر بر راهبردها و روشهاي آموزشي تأکيد مي شود.
الگوي طراحي آموزشي را مي توان نوعي بازنمايي فرايند طراحي آموزشي دانست که در آن عناصر اصلي يا مراحل طراحي آموزشي و روابط بين آنها نشان داده شده است .با پيروي از الگو طراح آموزشي اطمينان مي يابد که فرايند طراحي جامع و نظام مند است و موجب کيفيت برتر محصول و مهمتر از آن عملکرد موفق يادگيرنده خواهد شد.
در ادامه به معرفي دو الگوي شناخته شده طراحي آموزشي مي پردازيم و پس از آن مراحل طراحي آموزشي را به طور مفصل توضيح مي دهيم.
الگوي عمومي طراحي آموزشي (ADDIE) يکي از الگوهاي سيستمي است .البته اين الگو به عنوان زيربناي بسياري از الگوهاي طراحي آموزشي امروزي شناخته شده است .الگوي مذکور داراي پنج مرحله است : تحليل طراحي تهيه اجرا و ارزشيابي
اين الگو معروف به الگوي ADDIE است که يکي از الگوهاي معتبر و شناخته شده طراحي آموزشي است و درواقع پايه بسياري از الگوهاي ديگر را نيز تشکيل داده است .اين الگو توسط رويس در سال 1971 ارائه شد .نام اين الگو درواقع سرواژه هايي است براي 5 گام که براي ايجاد آموزشي مورد رهنمودهاي پويا و منعطفي را فراهم مي سازند.
اين گامها مبتني بر رويکرد عمومي سيستمها هستند که در ماهيت سيستماتيک است .خروجي هر مرحله ورودي مرحله بعدي مي شود. براي داوري درباره ارزش فرايندها در زمانيکه فعاليتها روي مي دهند ارزشيابي هاي تکويني وجود دارند که در هريک از پنج مرحله صورت مي گيرد؛ در نتيجه هر وقت لازم باشد بازنگري انجام مي شود.
در مرحله اول اطلاعاتي درباره مخاطبان نيازهاي يادگيري بودجه محدوديتهاي موجود و غيره جمع آوري مي شود.
تحليل وظيفه يا شغل بررسي مهارتها دانش و تواناهيهاي موردنياز براي شاگردان و همچنين شناسايي تواناهيهاي ورودي شاگردان ازجمله فعاليتهايي است که در اين مرحله انجام مي گيرند.
در مرحله دوم طراحي برنامه آموزشي طرح مبسوطي از آموزش را تدارک مي بيند که شامل انتخاب روشها و رسانه هاي آموزشي و تصميم گيري درباره راهبردهاي آموزشي است. در اين مرحله هدفهاي عيني آزمون و طرح آموزش نيز تهيه مي شود .سرفصلهاي دوره نيز طراحي مي شوند.
طرح آموزشي مورد بررسي قرار مي گيرد .در مرحله سوم تهيه انتخاب يا تدارک رسانه ها و مواد آموزشي موردنياز و تصميم گيري درباره فعاليتهاي گروهي يا انفرادي ازجمله فعاليتهاي اين مرحله به شمار مي رود.
مرحله چهارم اجرا: در اين مرحله سيستم آموزشي تهيه شده در شرايط عملي اجرا مي شود.اجراي آموزش و پشتيباني از برنامه آموزشي و همچنين رفع مشکلات فني از عمده ترين فعاليتهاي اين مرحله به شمار مي رود. در مرحله اجرا نيز ارزشيابي صورت مي گيرد.
مرحله پنجم ارزشيابي: در مرحله ارزشيابي تمام ابعاد برنامه مورد ارزشيابي قرار مي گيرند.
الگوي اشور که توسط هينيچ مولندا راسل و اسمالدينو ارائه شده است داراي مراحل زير مي باشد:
تحليل ويژگيهاي فراگيران
سن جنسيت توانايي ذهني
دانش و توانايي پيش نياز
سطح يادگيرنده . بدفهمي
تمرکز بر توانايي يادگيرنده
انتخاب روشها و رسانه ها
ملاحظه قرار دادن ويژگيهاي
مواد آموزشي و وظايف يادگيري
به کارگيري رسانه ها و مواد آموزشي
مشارکت يادگيرندگان
بازخورد
ارزشيابي
رسيدن به اهداف يادگيري مواد آموزشي و روشها
الگوهاي متعدد ديگري براي طراحي برنامه آموزشي توسط صاحبنظران اين رشته ارائه شده اند که در اينجا مجال پرداختن به آنها فراهم نمي باشد .از جمله اين الگوها مي توان به اين موارد اشاره کرد: الگوي ديک و کري الگوي موريسون و کمپ الگوي گانيه و بريگز الگوي کاراموزي شناختي الگوي رايگلوث.
در ادامه ما به ارائه الگوي موردنظر خودمان و معرفي اجزا و عناصر آن مي پردازيم .اين الگو براساس شرايط مخاطبان و با استفاده از چند الگو تهيه شده است .بيشتر منطبق با الگوي اشور و الگوي ديک و کري مي باشد.
الگوهاي طراحي برنامه آموزشي که جنبه سنتي دارند معمولاً از رويکردي سيستمي و خطي بهره مي گيرند بدين معني که مراحل و گامهايي که در الگو مي آيند درارتباط متقابل با همديگر هستند و برهم تأرير مي گذارند و از هم تأثير مي پذيرند .به عنوان مثال به فرايند آموزش به عنوان يک سيستم نگاه مي شود که داراي ورودي و خروجي است و از اجزاي مشخصي تشکيل شده است و خروجي هاي آن براساس ورودي ها ارزيابي مي شوند.
يا مشلاً هميشه تعيين سوالات ارزشيابي تحت تأرير هدفهاي آموزشي است .علاوه براين رويکردهاي سنتي جنبه خطي داشتند و مراحل پشت سرهم انجام مي گرفتند که البته اين رويه در الگوهاي جديد پيروي نمي شود و توصيه نيز نمي شود لذا طراح خود مي تواند بنا بر موقعيتي که در آن قرار دارد از هر مرحله مي تواند شروع کند و مي تواند وماً از فرايند مشخص شده به طور دقيق پيروي نکند.
در الگوي زير که مراحل آن به ترتيب مي آيد نيز اين نکات صادق است.
نخستين گام در طراحي برنامه آموزشي شناسايي ويژگيهاي يادگيرندگان مي باشد. مخاطبان شما ممکن است دانش آموز دانشجو يا کاراموزان سازماني خاص باشند. در اين مرحله اطلاع از ويژگيهاي مختلف فراگيران داراي اهميت مي باشد از جمله اين ويژگيها مي توان به ويژگيهاي فرهنگي و اجتماعي آنان در سطح کلان و ويژگيهاي منطقه اي که فراگيران در آن قرار دارند اشاره کرد.
همچنين ويژگيهاي خانوادگي و سوابق تربيتي آنان نيز براي شناخت بهتر دانش آموزان مهم است. توجه به متغيرهايي چون سن جنس تجربه کاري آموزش و قوميت مهم است.
بدون تعيين اهداف آموزشي در يک برنامه ريزي آموزشي نمي توان مشخص کرد که قرار است کجا برويم و به چه دست پيدا کنيم. تعيين اهداف آموزشي باعث مي شود تا:
مسير و جهت حرکت در يک برنامه آموزشي به آساني مشخص شود.
به عنوان راهنمايي در مراحل تعيين و تدوين محتواي آموزشي مورد استفاده ارار گيرد.
روش ها و شيوه هاي آموزشي مناسب انتخاب شود.
به انتخاب مواد و وسايل مناسب در فعاليت هاي آموزشي کمک شود.
ارزشيابي برنامه به شکلي درست و منطقي طراحي و اجرا شود.
سه منبع عمده تعيين اهداف آموزشي عبارتند از: نياز فراگيران نياز جامعه و نظرات و ديدگاه هاي متخصصان
اين دسته از اهداف که جهت کلي حرکت در طي يک طراحي برنامه آموزشي را مشخص مي کنند و سبب هماهنگي کليه فعاليت هاي آموزشي مي شوند معمولا به صورت عبارت هاي کلي و مبهم بيان مي شوند قابل تفسير بوده و در مقايسه با اهداف اختصاصي يا يا رفتاري تحقق آنها نياز به مدت زمان بيشتري دارد.
منبع:
درباره این سایت